De geest van Gerard

Omdat Gerard mijn vriend is, doe ik een poging hem te begrijpen. In zijn wereld bestaan er geen beeldengroepen, bestaat er überhaupt geen kunst. Gerard is een Spaanse windhond. Hij leeft zijn directe ervaring. De wereld van de verschijnselen en niet van de ideeën, zou Plato of Kant zeggen. Als voor hem alleen dat bestaat wat hij ervaart, hoe ervaart Gerard de wereld dan? En waarom was zijn reactie zo heftig? 

Gerard herpakte zich snel en liep voorzichtig – met zijn lichaam laag – op de beelden af. Hij besnuffelde ze. De interactie was voor hem snel klaar; hij wist nu genoeg. Maar voor mij was het verwonderen pas net begonnen. Hoe komt zijn ervaring tot stand? Volgens mij spelen twee dingen daarbij een rol: enerzijds de precieze werking van de zintuigen van een hond en anderzijds hoe hij dingen daarna begrijpt, anders dan wij mensen. Zoals Christine Korsgaard zegt: filosofen horen huisdieren te hebben. Want als je nadenkt over het menselijk bestaan, is het bijzonder nuttig om een contrast te hebben, vergelijkingsmateriaal. Juist door te contrasteren kun je zelf ook beter zien. Vermoedelijk werkt dit ook de andere kant op, om vanuit mensen dieren te kunnen begrijpen. Laten we het proberen.

Gerards hoofd is zo ongeveer vijftig procent neus. En zijn neus bepaalt zijn ervaring. Bij mensen is het bewustzijn vooral getekend door visuele ervaringen. Wat betekent dit voor wat wij van zijn ervaring kunnen verwachten? Misschien helpt een vergelijking, met zoiets simpels als een boom. Ik zie haar kleuren en vormen. Maar dat hoeft voor een ander mens niet te gelden. Voor iemand die slecht ziet of te ver van de boom staat, is die boom een ‘blobje’. Zo zijn er veel meer blobjes, niet te onderscheiden waarnemingen. Onze zintuigen nemen sommige dingen gewoon niet scherp waar, waardoor we ze als onscherp ervaren. Willen we die boom scherp zien, dan kunnen we twee dingen doen. Onze zintuigen verscherpen met een bril bijvoorbeeld. Of er dichterbij gaan staan. Of we kunnen beter leren interpreteren. Experts kunnen sommige blobjes beter onderscheiden. Denk aan Inuit en hun vermogen om soorten sneeuw te herkennen, of aan cardiologen die op een vaag cardiogram haarfijn kunnen aanwijzen wat gezond is en wat een ziekte. Of een politiehond die cocaïne opspoort. Honden kunnen bomen misschien niet scherp zien, ze kunnen wel de geurige plasjes van hun maatjes onderscheiden, zoals mensen weer erg goed zijn in het onderscheiden van menselijke gezichten. 

En dan is de vraag: wat doet die hond met die andere informatie? Je hoeft maar één keer een wandeling met een hond gemaakt te hebben om je te realiseren hoe gefixeerd ze zijn op andere honden: vriendjes en onbekende. Ik vermoed dat de vórm van de beelden een rol heeft gespeeld voor zijn reactie, want op andere beelden reageert hij niet zo. Deze hondenbeelden hadden géén hondengeur, waardoor hij ze pas in de gaten kreeg nadat hij er zijn blik op wierp. Normaliter spot hij zijn soortgenoot al op 100 meter afstand. En daar stond hij dan: een kleine twee meter voor een stel bizar grote en bizar ogende geurloze honden. Vertaald naar de menselijke ervaring zou dit vergelijkbaar zijn met een haast onzichtbare reus van vier meter hoog die opeens spreekt wanneer je langs hem loopt. Want zou geurloosheid voor een hond niet even vreemd moeten zijn als onzichtbaarheid voor ons? Had hij een reusachtig spook gezien?

Een ander wezen, een andere ervaring en dus een andere levenswereld. Maar toch, met wat wetenschappelijke kennis en voorstellingsvermogen kunnen we toch een beetje een hondenbril opzetten. Is dat niet leuk? Wat fundamenteel anders zal blijven is dat dit begrip van de ander eenzijdig lijkt. Als we hem inderdaad goed begrijpen, dan begrijpen we dat hij ons niet op deze manier zal gaan kunnen begrijpen. Begrijp je?